Johannes 20,1-18 Gedenkplaats

20:1	Maar op de eerste van de sabbatsweek komt Maria Magdalena vroeg, als het nog donker is, aan bij de gedenkplaats en wordt gewaar^*Letterlijk: en kijkt ertegenaan. dat de steen van de gedenkplaats is gehaald.
20:2	Ze rent dan weg en komt aan bij Simon Petrus en bij de andere leerling,- die welke Jezus (het meest) heeft liefgehad, en zegt tot hen: ze hebben de heer uit de gedenkplaats gehaald en we weten niet waar ze hem hebben gelegd!
20:3	Dan komt Petrus mee naar buiten, en de andere leerling ook, en zo zijn ze aangekomen bij de gedenkplaats.
20:4	Maar de twee zijn tegelijk erheen gerend, en de andere leerling rent sneller dan Petrus en komt als eerste aan bij de gedenkplaats;
20:5	hij bukt erbij neer en kijkt aan tegen de lijkwindsels die er liggen; hij komt echter niet binnen.
20:6	Dan komt, volgend op hem, ook Simon Petrus aan, en die gaat de gedenkplaats binnen; hij aanschouwt de lijkwindsels die er liggen,
20:7	en ook de zweetdoek die op zijn hoofd geweest is,- dat die niet bij de lijkwindsels ligt nee, apart, opgerold op één plek.
20:8	Dan dus komt ook de andere leerling binnen,- die als eerste bij de gedenkplaats is gekomen; hij ziet en gaat geloven.
20:9	Want ze hebben nog niet geweten van het Schriftwoord dat hij uit de doden moest opstaan.
20:10	Dan gaan de leerlingen weg, weer naar hén toe.
20:11	Maar Maria is blijven staan bij de gedenkplaats, erbuiten,- weeklagend; na haar weeklacht dan bukt zij naar de gedenkplaats
20:12	en aanschouwt hoe daar twee engelen zitten in witte (gewaden), één bij het hoofdeind en één bij de voeten, daar waar het lichaam van Jezus heeft gelegen.
20:13	Zij zeggen tot haar: vrouwe, wat weeklaag je? Zij zegt tot hen: omdat ze mijn heer hebben weggehaald, en ik weet niet waar ze hem hebben gelegd!
20:14	Dat zeggend keert zij om, naar achter en aanschouwt Jezus die daar staat,- en ze heeft niet geweten dat het Jezus was.
20:15	Hij zegt tot haar: vrouwe, wat weeklaag je,- wie zoek je? Zíj denkt dat hij de hovenier is en zegt tot hem: heer, als ú hem hebt weggetild, zeg me waar u hem hebt neergelegd; en ík zal hem ophalen!
20:16	Jezus zegt tot haar: Maria! Zíj keert om en zegt tot hem in het Hebreeuws: rabbóeni!- dat wil zeggen: leermeester!
20:17	Jezus zegt tot haar: houd mij niet vast!, want ik ben nog niet opgeklommen naar de Vader; maar ga voort naar mijn broeders en zeg tot hen: ik klim op naar mijn Vader,- ook úw Vader, en naar mijn God,- ook úw God!
20:18	Als zij, Maria Magdalena, aankomt, verkondigt ze aan de leerlingen ‘ik heb de Heer gezien’, en dat hij deze dingen tot haar heeft gezegd.

Johannes 20,1-18 Gedenkplaats

Herhaaldelijk klinkt in Johannes’ eerste opstandingsbericht het woord ‘gedenkplaats’. Tenminste, in de Naardense Bijbel. Verreweg de meeste vertalingen hebben gewoon: ‘graf’. Toch staat Oussoren niet alleen. De Vulgaat om te beginnen heeft niet sepulchrum maar monumentum. De Nieuwe Wereldvertaling spaart de kool en de geit door ‘herinneringsgraf’ te vertalen. Het Griekse origineel heeft mnèmeion. Dit woord komt veertig keer voor in het Nieuwe Testament. Het woord is afgeleid van het werkwoord mnèmoneuoo: gedenken. Ons woord ‘anamnese’ is eraan verwant. Want dat doen mensen bij een graf: een overledene gedenken.

De apostelen hadden bij het schrijven nog een ander woord ter beschikking: tafos. Dit woord betekent ‘graf’ en komt 7 keer voor; met name bij Mattheüs. Het is afgeleid van thaptoo: bijzetten/ begraven. Oussoren vertaalt dit woord wél met ‘graf’ en ‘graftombe’. Zo maakt hij hoorbaar dat de apostelen twee woorden met heel verschillende gevoelswaarde gebruiken.

Ik vind het waardig en recht om mnèmeion met gedenkplaats te vertalen. Het roept associaties op met de vele keren in de bijbel dat er van gedenken sprake is. Gedenk mijner. Gedenk aan uw Schepper. Gedenk de sabbatdag. Breng je te binnen. Stel in het heden present. De liturgie is gericht op gedenken. ‘Tot zijn gedachtenis’ breken we het brood. Zo heeft de liturgie de functie van ‘gedenkplaats’. Der Tolle Mensch ziet kerken als ‘die Gräber und die Grabmäler Gottes’. Ik weet niet welk Grieks woord Nietzsche hierbij in gedachten had. Als ’t mnèmeion was, vind ik zijn Duitse verwoording wat ongelukkig. De kerk als ‘gedenkplaats’ is beter. Inderdaad: daar wordt gedachtenis geoefend. Maar het gedenkgraf zelf is leeg. De Heer is onze monumenten en onze liturgie vooruit.

Heel mooi staat in Lukas 24, waar ook steeds het woord mnèmeion klinkt: ‘Gedenkt (mnèsthète), hoe Hij tot u gesproken heeft…’ (6) Dan worden ze ‘indachtig’ (emnèsthèsan) zijn woorden (8). Johannes heeft dat woordenspel niet zo. Maar ook zijn woordkeuze kan ons ‘indachtig’ maken. Als je tenminste een fatsoenlijke vertaling raadpleegt.

Wouter van Voorst