Marcus 8, 1-21

8:1	In die dagen, als er weer een talrijke schare is en zij niets te eten hebben, roept hij de leerlingen toe en zegt tot hen:
8:2	ik heb deernis over deze schare, omdat ze nu al drie dagen bij mij blijven en niets te eten hebben;
8:3	en als ik hen vastend loslaat op hun huis aan, zullen ze onderweg los van alles raken; en sommigen van hen zijn van ver weg!
8:4	Dan antwoorden zijn leerlingen hem: waarvandaan zal iemand bij machte zijn hen te verzadigen met broden in de woestijn die het hier is?
8:5	Hij heeft hun gevraagd: hoeveel broden hebt ge?, en zij zeggen: zeven!
8:6	Dan kondigt hij aan de schare af dat ze moeten neervallen op de grond; hij neemt de zeven broden aan, doet de dankzegging, breekt, en geeft aan zijn leerlingen om voor te zetten, en zij zetten voor aan de schare.
8:7	Ze hebben ook een paar visjes gehad; hij zegent die en zegt dat ze ook die moeten voorzetten.
8:8	Zij eten en worden verzadigd, aan overgeschoten brokken halen ze op: zeven manden.
8:9	Ze zijn met zo’n vierduizend geweest. Dan laat hij hen los.
8:10	Meteen stapt hij met zijn leerlingen de boot in en komt zo in de delen van Dalmanoeta.
8:11	De Farizeeërs komen naar buiten en beginnen ruzie met hem te zoeken, door bij hem een teken uit de hemel te zoeken en hem (zo) op de proef te stellen.
8:12	Hij slaakt een zucht, door de Geest in hem, en zegt: wat zoekt deze generatie een teken?- amen, zeg ik u: als aan deze generatie een teken wordt gegeven!…
8:13	Hij laat hen achter, stapt weer in en vaart^*Letterlijk: komt. weg naar de overkant.
8:14	Ze vergeten broden mee te nemen, en behalve één brood hebben ze in de boot niets bij zich gehad.
8:15	Toen heeft hij hun geboden en gezegd: ziet toe, kijkt uit voor het zuurdesem van de Farizeeërs en het zuurdesem van Herodes!
8:16	En zij bleven tegen elkaar zeggen dat ze geen broden hadden.
8:17	Als hij daar kennis van krijgt, zegt hij tot hen: wat blijft ge zeggen dat ge geen broden hebt?- kunt ge niet denken en begrijpt ge niets?- is het hart dat ge hebt misschien verhard?-
8:18	‘ge hebt ogen maar kijkt niet, ge hebt oren en hoort niet’ (Jer. 5,21; Ez.12,2)?- zijt ge niet indachtig,
8:19	toen ik de vijf broden heb gebroken voor de vijfduizend, hoeveel korven met brokken ge vol hebt opgehaald? Ze zeggen tot hem: twaalf!
8:20	En toen met de zeven voor de vierduizend, hoeveel manden vol brokken ge toen hebt opgehaald? En zij zeggen: zeven!
8:21	Hij heeft tot hen gezegd: en nog begrijpt ge het niet?

Bijbeltekst van de Week – Marcus 8, 1-21

Los

In Marcus 8,3 bezigt de Naardense Bijbel tweemaal het woord ‘los’. “…en als ik hen vastend loslaat op hun huis aan, zullen ze onderweg los van alles raken…” Loslaten en losraken dus. De Willibrordvertaling ’95 heeft hier: “…en als ik ze met een lege maag naar huis stuur, zullen ze onderweg bezwijken.” De meeste vertalingen hebben zoiets als resp. ‘wegsturen’ en ‘bezwijken’.

Waarom heeft de Naardense Bijbel dan ‘loslaten’ en ‘van alles losraken’? Omdat zulks in het Grieks ook het geval is. Er is sprake van respectievelijk apo-lyoo (actief) en ek-lyoo (passief), ‘af-losmaken’ en ‘uit-losgemaakt worden’. Maar dat is geen verstaanbaar Nederlands. Daarentegen is de tekst van de Naardense Bijbel én verstaanbaar én concordant.

Het werkwoord lyo en zijn derivaten komt op vele manieren in het Grieks voor, positief en negatief. Lytrosis is verlossing. Apolymi is losmaken én verwoesten. Eklyoo betekent zoiets als ‘van alles losraken’, ‘bezwijken’. De woorden ana-lyse en dia-lyse zijn familie van deze groep, alsmede het Engelse paralyse. (Overigens spreek je de i-grec uit als een u.) Allemaal draaien ze om het woord ‘los(maken)’.

Nu vraagt iemand zich af: leuk, maar waarom zouden zulke etymologische verbanden er toe doen? Waarom zou je ze in een Nederlandse vertaling door laten klinken?

Als ik me niet vergis, noemt Benno Barnard de etymologie het onderbewuste geheugen van de taal. We zijn ons bij opzettelijk gebruik er niet van bewust wat de herkomst van een woord is. Maar in de beseffenwereld is er ook een onbewuste laag, die nooit liegt.

Losmaken / losraken heeft iets moois en iets gevaarlijks, suggereert de etymologie. Het kan een ver-los-sing zijn, maar ook een ondergang. Als de zaken ingewikkeld door elkaar liggen, kan analyse een verlossing zijn. Maar je kunt iets ook dood analyseren. Dan gaat elk gevoel van samenhang verloren; je onderwerp verkruimelt. Soms is het goed om mensen los van je te maken en afstand te scheppen. Maar als dat betekent dat de mensen los zand worden, is het een ondergang.

Jezus maakt de mensen van zich los. Hij verslaaft ze niet aan zich. Ze versmelten niet met hem. Ze mogen weer huns weegs gaan. Maar hij wil niet dat ze ‘van alles losraken’, los van God en elkaar en de aarde, los zand, soms evenementsgewijze opwaaiend tot een duin. Ik mijmer wat verder. Is het niet zo dat in elke liturgie het ‘ga heen in vrede’ klinkt? Is dat niet precies wat hier gebeurt? Ga heen – dat is loslating. In vrede – raak niet van alles los.

Wouter van Voorst, predikant te Alteveer